Op zaterdag 12 november 2022 kregen vrienden van Common Sense Society–Nederland een rondleiding door Museum Van Loon, een goed bewaard traditioneel herenhuis uit de late 17e eeuw. Enkele moderniseringen daargelaten lijkt het nog steeds sterk op het originele ontwerp. Hierdoor biedt het een raam op de tijdsgeest van Holland in de Gouden Eeuw.
Het huis kent een bijzondere geschiedenis en is al ruim twee eeuwen eigendom van de familie Van Loon. Vanaf de late 16e eeuw stond de familie in hoog aanzien en onderhield zij nauwe banden met de bestuurlijke elite. Illustratief hiervoor is bijvoorbeeld Willem Jansz Van Loon’s (1537-1618) positie als medeoprichter van de Verenigde Oost-Indische Compagnie in 1602; of meer recent Martine Van Loon-Labouchère’s dertigjarige dienst als hofdame onder koningin Beatrix.
De kamers in huize Van Loon kennen ieder een unieke stijl en nemen de bezoeker mee in de geschiedenis van het pand en de geschiedenis van de familie. In de jaren ’70 van de vorige eeuw besloot de familie Van Loon om van het huis grotendeels een museum te maken. In goede verstandhouding met de monarchie is huize Van Loon ook regelmatig beschikbaar gesteld als locatie voor belangrijke activiteiten, waaronder dienstbezoeken van buitenlandse staatshoofden.
Het complex bestaat uit twee gebouwen, gescheiden door een rechthoekige tuin. Het direct aan de Keizersgracht gelegen herenhuis, waar de familie Van Loon woonde (en ten dele nog steeds woont), is het hoofdgebouw en dient tegelijkertijd als entree. Aan het uiteinde van de tuin bevindt zich het koetshuis. Omdat het huis hoofdzakelijk in de winter werd bewoond is de flora erop uitgezocht om mooi te zijn in het winterseizoen.
Het terrein is ontworpen in het kader van het 17e-eeuwse classicisme, een stroming die in heel Europa opgeld deed maar in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden tot speciale bloei kwam. Het classicisme benadrukte de vormleer van de Grieken en Romeinen, waarvoor symmetrie en juiste proporties karakteristiek waren. In de zuidelijke, hoofdzakelijk katholieke landen, uitte dit zich in de weelde van de barok- en later de rococostijl. Heden ten dage is de invloed hiervan nog duidelijk herkenbaar in steden als Rome of Florence. Typerend is de overdaad aan minuscuul detail.
Voor de overwegend protestantse Nederlanden was de zuidelijke stijl echter te bombastisch en decadent. Het protestantisme benadrukte bescheidenheid en zuinigheid. Dat uitte zich ook in kunst en architectuur. Het huis Van Loon werd in 1672 ontworpen, door de befaamde architect Adriaen Dortsman. De Republiek had op dat moment een beeldenstorm achter de rug en tachtig jaar verzet tegen een zuidelijke, katholieke overheerser. Hierdoor ontbreekt de overdaad die zo typerend is voor de zuidelijke stijl: minder piekfijne decoratie, minder tierlantijntjes, minder bladgoud. Tegelijkertijd zijn klassieke vormleer, symmetrie en gevoel voor proportionaliteit herkenbaar in zowel het uiterlijk als het interieur van het huis. Om het geheel perfect symmetrisch te laten ogen zijn er in het trappenhuis zelfs nepdeuren aangebracht!
Deze tendens valt ook te herkennen in menig familieportret, waar het museum vol mee hangt. De gitzwarte portretachtergrond, evenals de simpele kledij waarin de edelmannen en vrouwen zijn afgebeeld, staat in schril contrast tot de schilderkunst uit Zuid-Europa. Het etaleren van welvaart zoals in de zuidelijke stijl stond haaks op de protestantse levensopvatting. De Hollandse edelman liet zich als een succesvol maar sober persoon portretteren, uitgerust met weinig sieraden, in eenvoudige, monochrome kleding. De indruk van welvaart werd wel gewekt, maar op subtiele wijze, bijvoorbeeld door het afbeelden van exotisch fruit, dat vanwege schaarste en prijs voorbehouden was aan welvarende burgers.
Kortom, in Museum Van Loon komen de CSS thema’s vrijheid, welvaart en schoonheid op bijzondere wijze samen!
